THE FIRST WORLD ROMA CONGRESS
- Read Time: 53 mins
THE FIRST WORLD ROMA CONGRESS
London April 8-12, 1971
By Grattan Puxon
1
Most were unknown to each other before that long April weekend. By the end of it delegates to the 1st World Roma Congress had turned a page in history.
The event that took place at Cannock House, a private school in south London, is now celebrated by Roma communities around the globe. For adherence to a culture, yet there is great diversity; to a common language though many don’t speak it; to a unity which never existed but is gaining reality through the worldwide web.
The political significance of 8 April 1971, the opening day of the Congress, grows exponentially each year.
Decisions were taken that are considered irreversible. They concern status. Delegates declared Roma to be a nation. A nation with ambitions to achieve self-determination. None could say what degree this might reach. But the process was set in train by their call for an end to all those misnomers which signify denigration. Among them cigani, Zigeuner, gipsy. Each a pitch-cap torturing succeeding generations. Disfiguring the image of a people who trace ancestry to Mother India.
Tentative steps had been taken at a 1934 Bucharest congress but the event in London proved to be the one that counted. Forty years later Margareta Matache, a fellow at Harvard, could say that 8 April 1971 was the date when Roma chose the symbols of their nationality; flag, anthem and national day. Ðorđe Jovanovic, director of the European Roma Rights Centre, has written of it as the most historic for all of the estimated twenty millions in the worldwide Roma diaspora. Quote: Nothing could oblige us to mark 8 April more than the moral imperative and hunger for self-definition.
There is a widespread conviction that the London Congress marks a vital moment in the Romani emancipation movement. The blue and green flag, embossed with a red ashok chakra is seen everywhere, adopted by countless NGOs and other bodies. Lately, 8 April has been the occasion for the European Union’s Roma Summits in Brussels, for debate in the British House of Lords, statements by Hilary Clinton, while US Secretary State, and much other official fanfare. This fulsome recognition continues to grow. Yet one notes a subtly downgrading of original intent. Roma Nation Day is now frequently referred to as International Roma Day, or simply Roma Day. I conclude there are those who want to see Roma nation progress stalled by the rising anti-Gypsyism of the new millennium.
2
3
4
Several delegates protested. Žarko Jovanović got to his feet. He had been in on CIT meetings and knew the score. He put his message forcibly, in Serbian and Romani. Žarko proposed Slobodan Berberski for president of the World Congress. Like himself Berberski had fought as a partisan. His influence within the Yugoslav League of Communists would be an asset. The congress, he said, must take place here. The relief was palpable. Though few of us knew this Belgrade intellectual, in the excitement of that morning we took Berberski on tust and elected him without hesitation. Vanko Rouda looked as pleased as anyone.
5
Grief and hatred, prudence, pragmatism and a desire to find a way forward. All these elements vied in the hearts and minds of delegates as they filed out of that first plenary session. Strong emotions had been stirred. Much showed in their faces. Melanie Spitta, a Sinti from West Germany, who with Raya comprised the only female representation, had lost close family members in Auschwitz. Others too were children of survivors. At fifteen, Žarko had experienced a narrow escape from the blockade of his hometown Batajnica, close to Belgrade. In that 1941 action, five hundred Roma had been rounded up and murdered. Mateo Maximoff, writer and evangelist, had been interned in France. More such stories were shared over the coming days and nights. Meanwhile, it was with some relief we moved to the several ground floor classrooms for meetings of the scheduled commissions.
6
7
JEKTO ROMANO KONGRESI
London April 8-12, 1971
Kotar o Grattan Puxon
Pobuter lendar isine bi pengjardutne jek jekeske odole lunge vikendeske ano Aprili 1971. Gji ko agor delegatja Jekto Lumjake Romane kongreseske irinde e rig historijake.Manifestacija koja lela kotor ani privatikuni skola Kanok Haus, akana festijunela Romano komuniteti ani sa e lumja. Kulturake ikeribaske kote egzistirinela baro ulavdipe; jekhetahne qhibjake sajek so pobuter olendar ni kerenela lafi; gji ko jekhipe kova na egzistiringja, lela qaqipe lumjake netvorkeske dromea.
Politikako barjaripe e 8 Aprilesko 1971 bershekse, ano dive puteribasko e Kongresesko, eksponencijalno bajrola sakova bersh.
Andile decizije kola ikerenape sar bi-irinibaske. Kerelapes lafi palo statusi. Delegatja avazinde e Romen sar nacija. Nacija kola isila ambicije te resel biumlavdipe. Nashti isine nijek te phenel gji kola gradate isi shaipe akava te reselpes. Andar akava procesi, isine qivdo ano pampuri-treno lenge avazipa ko lejipa fundo sa odole bange-manushengo kola samnosarende e sovlji(bilaqe-lafjengo), sar soj mashakr lende Zigeuner, Ciganja. Sakova olendar dukhavela o generacije kaj avena. Te rumine o photo jeke narodeske kova tradel poavipe gji ki daj Indija.
Gji ko jek vreme taro panglimata-rob ko Balkani, a ki ponevi vrama viktime Nazi-Genocidesko kotar e Germanija, Roma ani vrama akale kongresesko isine panda upral peste pharipa posavde sastrunestar thaj rivalitikune ideologijencar ulavde Evropake.Fakteja kaj isine Sastrunali perda-poda akala delegatja kedisalile jeke gendoja kova ka del holi ortodoksno politikake.Sajekh , akava isine resipaski harni-tikni afera. Akava crdingja resipasko medijako vardipe-dikhipe, thaj ciknno,numero fotografiejngo nakhavgja o beshipa Kongresesko, avkivitetja pande protesteja sebepi meripa e qavengo ano Midlensi, vaj kulminacija ali po-angleder ko Romano Festivali ano Hemsted Hit, ano kova lela kotor o Raya Bielenberg, poanglutni aktorka Moskvake-Rimeske teatereske.
Amenge kola isijam aktivistja ano Romano mishkope-pokret poanglutne vekoske, odova Jekto Kongresi isine majmahatno cherdipe-kedipe ikerdilo palo II Lumjako mareba. Ano Kongresi ki Bukureshta 1934 bersh lelile chinande phiramne, beshipa e Londonesko lelape maj-egzatno ano gendo. 40 bersh palo akava beshipa Margaret Matache , kotar o Harvard univerziteto shaj isine te phenel kaj 8 aprili isine dive keda o Roma alosarde pere nacijake simbolja ; bajrako-flago, himna thaj nacijako dive.
Ðorđe Jovanovic direktori ano Evropako Centro palo Romane Hakaja (ERRC) hramongja palo akav sar jek maj historikune beshipa sa e Nacijake, Nacijake koja genela 20 miliona kotar sa e Lumja. Citat: Nashti na delamen obligacija te ramongjol akava 8 Aprili na pobuter kotar moralikuno imperativ thaj bokalipe palo korkoripeski-definicija.
Isi pobuvlo phiravdo chiravaripe-gendipe kaj Londonekso Kongresi markirinela vitalikuno momenti ano Romano mishkope-pokret pali emancipacija. Vunaci –plavo vinata-zeleno bajrako bajrardi lole qakrake prahoa dikehlapes sakotar, bajrako kova adoptirinde pobuter Biraikane organizacije (NGO) thaj javera. Ano posluni vrama 8 Aprili ovela sebepi Romane samitenge EU-ke ano Briseli, debatake ano Britanijako kher e lordengo, dekalracija Hilari Klinton gji isine Amerikaki Rashtraki sekretarka, thaj javera oficijalno manusha. Akava perdo pengjaripa phiravgjola thaj bajrola. Vaj, jek lendar dikhela suptikaluno tiknaripe kotar o jekto so gendisalo. Dive e Romengoro avdive but ver akhargjola mashkar themutno dive e Romengoro na pobuvle Dive e Romengoro. Dava agor kaj isi odola kola mangena anglunipe Romana nacijako te ovel aqavdo sebepi barjaripa e anti-gyspysismesko ano nevo milenijumi.
Mularipe e hramome lafeskoro, musaj te avel pashe mitologijake koja bajrlili trujal o Kongresi ano intervetno bersha. Hramodoj ano leparde sune thaj minutja kola lelile ano phiravdipe e plenarno thaj komisijake beshipa (kola aqile mande, sar olake alosarde sekretareske) akate dema godi bazikune faktenda thaj personaleja kola isisne inkludirime-qivde ano akava Kongresi.
Poshmibaske mangelapes te ovelpes ko dikhipe kaj o Nacistikuno plano koslibasko e Romengo isinele baro kosti-molipe (cena) lejipa pobuter manushengo gjivdipa. Ajhman shungjola kaj phenela ano transkripti oralikune puqibasko […] rekordirimo poangleder leske kriseske thaj mudaripe ano Izrael , kaj ekvash milioni isi dendo thaj transportirimo mashkar 1943 bershgji ko fundo e marebasko.Kava numero dela proposal-prepozicija kaj but ver lepardo ano dikhipe numero kotar o kvash milioni mularde musaj te ovel hari sar numero. Odola kola aqile gjivde akharena e dar dole bershengi , bilaqe astaripe e manushengo, vrama keda sine but vasta irinde kontra lende ano phuvja kola pele tali odoja vramaki Germanija. Ulavde, daravde, nashalde palo-marebaske haoseja thaj bi-aqavde bi-amalipaske, hari koi sine ano asavki situacija te organizirinelpe , thaj te rodel reparacija.posluno dejipa e zoresko, isine kvashal qinavdo ani post komunistikake Evropake phuvja thaj Sovejetesko Unija kotar e rashtrako guvernipe..Keda ano dikhipe Britanijake Romengo, Nazi rezhimi majpashe isine 1940 Invazija tali operacija “Operation Sea Lion” , operacija koja anela isine but meripa.
Romano Konzili, kova kergja organisipe Londonekse Kongresesko, na isine sar Roamo Kozili gji ko 1966 bersh. Frederick Wood, lesko jekto prezidenti, isine Britanijake armadaja ano muklipe e Bergen Belsen jek kotar pobaro koncetraciono logori ki Germanijaki phuv. Akaja eksperijenca isine pozitivikune buqaripe upral leste- o Woodi. Kana ali situacija kaj shaj isine te kerel diso ov isine holamo , javerenacar, palo nashaldi vrama.
Aver manush kova isinele bari rola isi Weer Rajendra Rishi, ani doja vrama atashe kii Indijaki uqi komisija ano Londoni. Angleder isine ani Moskva, thaj vrama ki vrama isine translator e Hrushqeveske. Kontra disave raportenge, Indija na azhutiringja o Kongresi. Rishi lela kotor privatno thaj dengja baro phikodejipe ano dova thaj avutne bersha.
Kongreso isine pokimo kotar o privatikune love, thaj praktikune isi borxhi pere lokacijake thaj logistikake mangipaske ano sa, samo jeke manusheske Bryan Raywid, Welsesko Traveller thaj kotar I vrama gji ki vrama butikerutno Zhurnalesko Gypsy Lore Society. Sar mukla poro itirenatno gjivdipa Rejvid ulo chiravdo-kuvari ani Cannock House shkola. Sheruno Rajo Bejker pagorsagja le ano lafi , kaj o Romano Koncili bi lovesko del e shkolako than akale mashkar-themutne beshibaske. Rejvid sarinen amen parvargja, kerindoj buti ani chiravdi-kuhinja , mukindoj peske hari vrama kaj shaj te lel participacija plenarno beshibenge.Sa akava kerdilo bi dajeke pochin-nagrada jek samo qalaribe andra, jeke gendoa kaj te da amari kontribucija akale 4 divenge jekhipaske ani Romani historija.
Mangipe akale Kongresesko qerdile 10 bersh ponagleder ano Parizi. Parizi isine magneti e Romenge pobuter phuvjendar. Muzikantenge andi Shpanija; Romenge kola pere koreno isilen ani Rusija, Rumunija, Ungaria kolendar pobuter lendar muziqarja. Najbaro avipe Romengo isine ano von 1950 kotar Jugoslavija. Ulavdi kotar javera socijalikune phuvja Jugoslavija mukela isine pe manushen te len peske drom ani Evropa. Mile Roma gjivdienana isine ano tikne kera e Parizeske avrijalune beshibaske kotorende. Jek kotar pobare beshibaske thanege isine ano
Montreuil-sous-Boisu. Akate Vaida Voevod nom de guerre hramomestareja Ionel Rotarua, pravgja kancelarija thaj vazdingja organizacija pengjardutni ki francijaki qhib sar Communauté Mondiale Gitane (CMG). Bijando ani Ukraina , Rotaru resla ani Francuska ani vrama keda kerelapes isine translacija leske romaneske La Rhapsodie Roumaine, kova ani jekto verzija isine hramomo ki Rumunijaki qhib. Ov nashalgja daja thaj dade, trin pralen thaj duj phenen , ano maribasko genocid kola phiravde o nacistja.
Vaidesko shertune manusheski rola isine panda majmahatno, keda kergja mange vizita ani Irska ko mashkar besha 1960. CMG mangla te kerel ko jekhipe sarinen, sa odolen kola isinelen klaneske thaj klasake barijere ano nacionalikuno mishkipe-pokret. Pakjavgja kaj pokipeja e harpeske reparacija shaj isine te kerelpe Romanistani, romani rashtra, thaj akaja ideja kerela isine promocija kaj nakela isine. Belgija , Holandija, Germanija , thaj but manusha kotar I Kosova ikerena le ki godi. Shpekulirinipe kaj ani Bulgarija isinele resipe e Shakir Pashoveja, manushe kova vazdingja o Ekhipe, koja isine anglal CMG-ske, thaj isinela barabar gendo. Ki press konferencija ikerdili ko London 1964 bersh Vaida prezentiringja kaj o CMG ka rodel pengjaripe kotar e UN thaj Lumjako Kongresi kaj ka ikergjol ano palata e UNESCO-ski ki Pariz.
Ano avutne bersha dikelape isine planja Kongreseske savena dikhibaske realititeja, azhuripasta thaj aqurdipasta. Palo miri regrutacija-qivdipa ko CMG (povon CIG) isinema vakeripa sar Vaideja, thaj palo leste e Vanko Rouda (aliasi e Jacques Dauvergne). Shaipe kerdipaske jeke Romane kolonijake, mini-rashtrake pohari pohari nashalela isine piri perspektiva, soske phuvja kola isine sar prepozicija sar soj, Kanada, Siberia, Somalia, Djibuti ko fundo i Bhutan , kola isine vizitirime kotar o Rouda, inicijativa koja isine frdime kotar akala phuvja.
Dikindoj nalpalal debata diklola sar nashaldi, angova sa ideja pali pengjardutni teritorijalno etniteti aqola gjivd ki teorija. Ideja mini-rashtrake egzistirinena sar soj Vatikani kova isile beshibasko than ano UN. Gji ko mashakr e 1970 bersheske nilajesko, 9 masek anglo Londonesko Kongresi, kerdili modifikacija e planegiri. Comité International Tzigane phiravdo kotar o Rouda koncetrishimo isine kaj o Roma ovelen globalikuno statusi.Ko UN pengjaripa CIT na isinele sukseso .Ano sa akava, Vaida thaj lesko Romanistanesko ideali, pohari nashaldilo kotar o dikhibe. Legaluine registrimo , CMG ovela ki ajk e Franuskake rashtrake. Isinele (CMG) dushmanja ano piro qerdipe, sebepi pere kampanjake kontra e Kanunekse ando 1912 bersh , kanuni kova kerela isine obligacija e Nomadikune Romen (Manusha) te akharen pesa specijalno antropmetrijako personalno dokumenti. Po bilaqi isine doshlaribe-bangaripe kontra e Germanijake. Ko 1967 bersh CMG isine de-registrime thaj leske participantja isine puqlarde kotar e policija. Ulavipe mashakr o Vaide thaj Vanka isine krisimo. Tikni publikacija ando 1961 bersh La Voix Mondiale Tzigane , ulo sar statusi e CIT-sko. Individualno kompenzacijake slucaja dendile gji ko Germansko krisja , thaj ule resursi investigacijake palo nacistikune marebaske qelaripaske, ki akaja buti me lelum participacija. Ko odoja vrama isine than kova dela siguripe ruhune thaj kulturake khereske. Shuto Orizari, kerdilo palo zerzela-kelavdipe e thanseko ki Skopla ano 1963 bersh, koja isinela 30000 mile bershutne manusha. Komunako konzili thaj reprezento ko Rashtarko parlamenti. Akava dengja Shutkake statusi kola javera mahale nashti te oevelen. Jugoslavijake medije referinena isine e Shutkake sar Romana rashtrake.
Festa koja angja o Vanko Roda kotar Pariz pere von resipa kerela isine lesko pral Leulea, Zharko Jovanovic kompozitori; Mateo Maksimof romanengoro-hramomo thaj evangelestikako popi , thaj 3 delegatja direktno kotar I Jugoslavija, hramomo Slobodan Berberski, Makedonijako Parlamenetesko membro Abdi Faik thaj Cuna Bedzet andi Kosova. Lencar alo andi Shvajcaria I o rajo dr. Jan Cibula kole majzorale lelum angi angaj. E Cibula gjangjum 3 bersh poangleder panda kotar e Nilaj e Pragesko, kote o Cibula isine kheresko doktori ani jek rashtraki fabrika. Agjikerdipe isine ko than. Kana andema ko kher e inzhineresko Antona Facuna, atmosfera isine elektrishimi. Anglo disave dive Bratisalva isine than kote ikerdili Warshavake pakteski konferencija kote krisinipe isine e liberalizacija. Talo garavdo o Cibula, inzhineri Anton Facuna thaj lengiri but bershengiri amalinka univerzitesko disidenka Milena Hushmanova planirinde te keren romani organizacija. Muklum e Cheho-Slovakia panda te kuven ando late o Rusijake tenkja. Cibula nashla kotar e phuv. Unija koja organizirinde kergja buti gji ko 1973 bersh, palo kova isine zorea pandi.
Cibula aqilo mancar ko vudar, gjiko javer e Rouda thaj javeren igalgja gji ki sovibaski soba ko dujto kati. Shaj dikla javer festa , soske vazdingja pe vasta kotar akava thaj kuvgja ano panja e kolonijalizmesko. Diklumle sar pashola isine akalenge so avena isine neve. Palo akava nashaldilo kotar me akja. Kotar o glasja thaj lengere gestja lelum khan kaj sine ani zoralo kontra-vakeriba e Cibulaja. Jek kotar poanglutne Kongresesko na lejipa khan maskar amende agorsarili von raqate. Palo akomodacija 40 manushengoro, ano mushikane sovibaske thana ko kati, rodingjum kaj o Cibula. Mothavdilo kaj Cheho-Slovakijaki delegacija isine kontra leske participacijakoo ko Kongresi. Agjikerdilo kaj o Anton Holomek militarno prosekutori, Miroslav Holomek thaj sikavno Anton Daniel te ciden nakhari partijaki (komunistikaki) linija, Cibula ulo person non-grata. Ko fundo , Romano lojaliteti pachivingja-phagargja upral komunistikaki disciplina thaj mashkari rat on palem ule jekh. Palo jek bilaqo vakeripa kotar Englesko sabahesko habe kova dendilo kotar o Raywid andar kuhinjaki penxhera, delegatja kedisalile ani shkolaki bibloteka ko mitingo-beshipa. Lafja shukar avipaske avena isine jek palo jek. Amare dogjaregjen-misafiren, magelapes isine te dalen ki godi kaj na dur lendar , isi prezenca anti-Romane bilaqe grupako.Ko lokaluno parohijalno protesti isine kedimo 4000 funte. Planirimo isine akale parencar te vazdenpes barijere kontra camping e Romengoro uzalo drumo. Disave akale Romendar ka lena isine participacija ko mitingo. Odoleske , beshipa ano Cannock House mangelapes te kerelpes garavdo.
Rouda lela kotor te vakerel. Leske lafja sarinen arakla ani situacija. Ov phengja kaj o CIT mukla te ovel kedipe sar forumi ano kova ka ovel lafi palo ikeribe Lumjake Kongresesko ano Pariz. Juan de Dios Ramirez iringja leske ko sigutno Shpanski. Donald Kenrick kova volontiringja sar translator dengja zor te kerel translacija. Manusha dikehenapes isine mashkar peste nashalde thaj bi.bahtale Hala perdili. Isine momentalno panglo azhuqaripe. Phagardo isine kolktivikuno kamlipe. Pobuter delegatja kerde protest. Zarko Jovanovic ushtigja ko pre. Isine ko beshipa kola ikerdile kotar o CIT a gjanela I savo rezultati isine. Pere lafja dengja zorea ki Romani thaj Srbijuni qhib. Zharko dengja prepozicija kaj o Berberski te ovele presedateli Lumjake Kongresesko. Sar ov thaj o Berberski isine ano maripa sar partizanja ano II Lumjako mareba. Leski influenca ani Jugoslavijaki Liga e Komustjengi isine lesko aduti. Kongresi mangelape te ikerelpes akate. Diklolapes kaj situacija uli pomukli. Uzal. Thaj kaj pobuter amender na gjangjam akale Beogradeske intelektualce ano sa akale sahabesko bi agjikerdi situacija, igargjam Berbeske ko than thaj sigate kergjamle presedateli. Vanko Rouda dikisalilo loshalo , sar saren javera.
Berberskesko akceptiribasko vakeripa, citirimo akate kotar o ikaldo raportiripe, qivgja toni beshibaske kola ka ikergjon:
“Gendo akale Kongresesko isi te pandel thaj te aktivirinel e Romen ani sa e Lumja; te ana gji ki emancipacija ano niveli korkorutne personalno idealengo, te nakha angle amare korkorutne sigutnipa. But dolestar mangelapes te dikhelpes thaj te buti kerelpes , nashti te phena akana kola metode ka qivenpe ani buti, thaj ani koja rig ka nakha. Bilo so te kera ka ovele tato-peqati amare personalitetesko upral peste- odova ka ovel amaro Romano drom.
Soja mangelape te marajamen isi ekzamplo e birokratijako. Publikune, akana bajrardi ani sakoja rashtra, reprezentujnela daravipe kaski buti isi ikalel manushikane haqaripe, te monololizirinel andipa e decizijengo thaj te mudarel inicijative-kvaliteti kova isi qaqipe amare manushipaske. Administracijaki mashinerija, pali standardizacija thaj kontrola, nashti pere natura te lel khan kaj nacionalikuni godi- kolektuvuni mangin te ova soj isijam, shukar nilaj kova shaj te refreshinela, thaj palpalem te pravel nevi lumja.
Amaro mareba, te evolurina premal amaro korkorutno genij, isi gasavo mariba muklipaske kova ikerelape ani sa e lumja-jeke gendoja te da zor aqavibaske kaj o kontinetja tena marenpe mashkar peste, ekspropracijake thaj bange rashtripaske.
Amare manusha mangelapes te kombirinel thaj te organizinenpe te keren buti lokalno, nacionalikune thaj internacionalno. Amare problemja isi sakotar sajek: musaj te phirava amare korkorutne formengo e edukiripasko, te garava thaj bajrara amari Romani kultura, qiva nevo dinamizmo ani amaro komuniteti thaj te marda amaro avutnipa ano niveli amare gjivdipaske stileske thaj pakjavibaske. But vrama isijam pasivikune thaj phakjava kaj poshmiba kotar adive shaj te ovelamen sukseso.
Diklaribe akale Kongresesko isi historijsko baripe amare nacijako. Upral sakova amendar isi kaj barikaneste thaj upre sherea sakova te akharel piri irin thaj dotar te da losh, da vastipe , shukar vakeripe jek jekeske ani vrama kane mangelapes.
Isima rodipe gji tumende kaj akana saren te ushten thaj te den 2 minutja bizovakeriba, sa amare manushenge kola mudardile fashizmeja ani posluno mareba- thaj sa odolenge kola cidinde thaj mule sar produkto nashukar gendipaske thaj paldipaske mashakr mile bersha amare kale naklipaske.”
Duk thaj holi, gogjaveripe, pragmatizam, thaj mangipe te arakelpes drom te gjalpes anglal. Sa akala elementja pandile ano vilo thaj gogji e delegatjenge gji iklona isine kotar jekto plenarno beshipa-mitingo. Zorale emocije tardile. But dolestar diklola isine lenge ko muj. Melani Spita, Sinti kotar e Germanija koja e Rejaja isine gjuvlane reprezentja, nashalga pere familijake manushen ano Aushvic. Javera da isine qavore odolenge so mule ano mareba. Zharko pere 15 bershencar ano mareba nashla kotar qivdi blokada ani Batajnica – Beograd. Ki doja akcija 1941 bersheste Mateo Maksimof hramomo thaj evangelista-popi isine internirimo ani Francuska. Pobuter kotar akala gjivdipaske vakeripa isine ulavde javerencar ano avutne dive thaj rakja. Mashkar i vrama, jeke lokhipa naklam ano podrumeske klasake thana ko beshipa-miitingo komisijengo. Me gelum palal o Abdi Faik gji ki soba koja isine ulavdi Socijalno komisijake. Shaj isine te lelpe khan kaj si jek doza optimizesko. Akate isine shaipe te poshminel I rekonstrukcija. Alavdisirarilo sar presedateli Faik Abdi, vakergja kaj isi kovaqesko qavo, thaj palo komuna Shuto Orizari. E diz resla gji ko jek niveli korkoripaske. Akava isine jek lonco kova bilagvjola sa e grupencar , pandlipa e Srbija, Bulgarija, Grcija, Tukrija. Ov korkoro isinele pandlipe e Turkija. Kotar e Shutka manusha kerena migracija ki Germanija, Francuska, Belgija. Mangla te dikel organizacija, thaj institucije kola shaj te keden sarinen ko jekh than, kerdindoj stimulacija vash korkoripaske thaj emancipacijake.
Socijalikuni komisija lela upral peste te kerel raporti gji Konzili evropako thaj UN.
Reakcija upal Faik isine momentalna, normalna thaj bi-rezervako. Isinele lidereske kvalitetja. Leske lafja kuvena isine sar qekiqi. Manush andral peste sar kaj isienle jek holamo kandipe. Te isine mulipasko kotor na sakova drom garavdo, isine motivishimo mangipa te frdelpe ani jama-rupa gagjikani dominacija, Faiko ikerela isine po gendipa tali kontrola. Isinele konfidencija ano poro nevo drumo thaj isinele vizija. Sar so diklum ki jek rig isine pharo disciplinako vast, ki javer rig sine racionalisti. Leske metode azhutiringe te ikalelpes internacionalno dushmanluko-bikamipe, kali zhuq daraki thaj bikamibaski phiravdoj lunge distanciripaja, marginalizacija thaj bare mashkar-marebaja. Diklum kaj o Faik ulo opozicija Vaida Voevod. Ov isine sar kontra-zeheri. Vaida qaqikune poro dikhipe lela isine kotar o genocidesko bikamipasko bunari. Solduj vaj isinelen ekstremno marebaski eksperienca, kova dikhena isine sar tati qivdipaski energija bizo kolake naka ovela isine muklipe.
Vanko Rouda kova majshukar pengjargjale, aqilo panglo e Vaideja kotar o sa Kongresi. Ideja e Romane rashtrabipaske isine tema kolatar mangelape te nashelpes. Roland Li , kova vakerela isine palo Romanistan emigriringja ki Kanada.Dole diveste, Rouda isine ani dujto soba, kote lela isine kotor ani komisija palo holocaust. Donald Kenrik, kaski Jaudijengi familija nashalgja pobuter ano mareba, kerela isine diskusija odote. Andgjum decizija te gjav palo Faik. Na isinema bari konekcija e holokausteja. Miro mareba isine ano London. Ikerava ki godi kaj o Faik dengja kritika Berbereske kaj but pijela cigara-tutuni thaj konzumirinela but kafa, kote o Berberski sar pobut akalesta konzumirinela isine I shlivovica- alhoholi kotar I Jugoslavija. Manush mashkarutne lugipa, na-zorale sastipa, definitivno ciknarela isine po gjivdipa. Berberski mulo 1989 keda isinele 70 bersh. 40 bersh kergja baro hramipa thaj icherdipe sar jek pioniri Romane poezijako. Leske mangelapes te kerelpes respekti amendar. Dujto rat palo alosaripe e Berberseske Faiko kergja jek bilaqi rola Slobodaneske pervardipa, mato prekalo sovibaski soba ani piri pixhama.
Tikne nevipa kerde reakcija odoja rat javere komisijenge beshibendar-mitingja.
Celo raporto iklilo ano Junesko numero zhurnali Race Today, koja iklola kotar o Londonesko institute palo rasikune puqimata. Odote anglavakergjum kaj ano rodipe neve dromeske Kongresi nashti pojaver, soske ka qivel poro pakjavibe ano promiba. Promiba ka shaj te aven ani Evropa, thaj pakja, kaj romano organizipe akale promiba ka gjal anglal. Panda te na iranaman, alo telefonesko akharibe kotar Pop’s Johnny Connors, ano doja vrama presedniko Romane Konzilesko Kampanyako ani Birmingenesko than. Ov agjiekeralen tajsa te nakha ano Walsall.
Azhquripe e treneresko kova nakhavi nakhal kelardo parnimata-magla, kovlargja losale Romen ando Istok Evrope. Shukar reslipaske mukela than kovle thangipaske. Olenge isijam ki bangi rig e drumoskeri. Delegatja Kongeseske na gjanena kaj shaj pheren ani har, thaj ano so mukenapes. Kergjum rezervacija akale autobuseske 2 kurke poangleder panda te anav decizija savi politikako laqipe kaj shaj avel kotar o Kongresi e Romenge thaj e phirutnenge ano West Midlands.
Policija thaj lokaluine autoritetja sakodive isi lenge ko dumo. Johnny Connors akava akharelale Jackboot Pravda .
Kontra politika ando Travellers poshmingja ikaliba kotar o khera 14 khera kotar o Birmigenesko Dizako Konzili ki Sparkbrook than. Najbaro reprezenti kotar I Laburistiqko partija ikalgja teza kaj “musaj te ikalellpe odova so nashti”. Kotar odoja vrama tati vuklaneski lava phiravelapes ani sa e regija. Diz Walsall beshela ano mashkar akale vulkaneske. Trin qavore tablile ani jag e karavaneski palo ikalibe kotar o khera. Ando manush so tradel o busi na diklola isine nishta. Farja e buseske tharena levako. Dudi nakhela ko akja e maqkenge. Najbaro kotor bare arktikuishime kamionenge sar diklola kaj tovela o gjamja. Puqama palo riski kova lelum. Odola manusha I bilaqe kola perena e trenere. Javer dikhibe , hanavde-mixime ideje. Odova so ka agjikerav kova panda na avela mange ki godi. Akalenge kotar o socijalistikune phuvja nomadikuno gjivdipe I prhiravdo kotar generacija gji ki generacija. Panda ano naklipe. Kala delegatja shaj e Travellers dikhen bangeste. Diklona qorole, but olendar qerena kamping ano phuvjako halo than. Irindoj napalal, Jugoslavijako kontigenti palem gjivdisalilo.
Zharko palem phiravi piri balalajka. But ver aqola , sar kaj aqavile biaqavdo frdipa. Hramonela diso. Crdelape kotar piro beshibasko than ano busi, thaj ko iklovipe phiravi balaljka upral po shero. Sarinenge mothavi kaj kompoziringja o lafja Romane himnanke. Mangela amendar sarinen te gjilava. Gji ko aviba ko Balsall Heat Dzelem Dzelem uzal tradicionalno melodija te ovel praksirimi sar so mangelape. Ava perde ko than kaj arkhenape o karavanja. Than kova diklola kotar Birminghamsko Univerziteti. Travellers agjikerena. Vazdilo o shatori thaj Kongreseske delegatja kedisalie mashakr peste sar kaj aterinde. Tikni jag tabili. Gjilavaja e himna dejipa godi e qavorenge ando Walsall, sa odolenge kola mule talo zor. Disave ikerena improvizikirane plakatja. Na isijamen vrama te has maro-sendvichja kola kerdile amenge kotar e lokalno sala. Sa akava dela zor Walsall policijake. Policijako stafi isine bi-agjikerdo amare avipa. Odova I profesija lengi. Miroslav Holomek prezentujnela per sar Chekiako militarno bangardo thaj arakhipe faktencar. Karavani isi cidimo kotar Slackey Lane.Nisavi kriseski decizija thaj is jek ilegalno operacija. Qavore si panda andre. Muklo ki Geroge Street, karavani lela jag. Kotar e Johnny Connorseski translacija, Holomek bangeri e policija thaj o Konzili Dizjako, kaj kerde konspiracija solduj, thaj te ikalen e Travellers avrijal dizata. Ov akava akhargale pogrom. Connors mukela amen kote dengja alav-sovlji “ Miri sovlji ka perel ki tiri mafija” Majpalal dela raporto palo qavorengo meriba gji ko EU komesari palo manushikane hakaja.
Napalal gji ko Cannock kher, Kongreasi pashola pere agoreske. Posluni plenarrno beshiba-mitingo, parlamentarno hala isi perdi. Roma kotar o lokalune thana-droma ale te len participacija. Nashalde manusha kotar o Corke’s Meadow isine igarde ko Darenth Wood, than ano kova beshena isine generacijencar. Pobuter lenda kampesa isine ki dromesko A2 rig , kova phiravdo bare trafikeja-nakhiba vordencar, but drom isinelen vizita kotar e policija. Jasper Smith isine odote thaj Abe Cooper, sa odolencar kola pashile ko Romano Konzili. Romane Romna ikerena isine tikne qave ano vast. Qavore mashkar peste kuvenape isine. Phendilo lenge pali vizita ko Walsall thaj isine agjikerdilo intervencija I akate ko Kent. Disave buqa nakle lenge kotar o shero.
Mangelapes isine te anelpe decizija pali adopcija e flagesko. Rouda angja jek kotar o Parizi thaj mothavelala ano vazduho. Duj normalno kotora plavo thaj zeleno, ulavde horizontalno. Isinele o fundo kotar boja e zlatoski. Phenela amenge kaj akava flago akhargja ko Arc de Triomphe-Triumfalno vudar keda kupate e Vaida Voevod o Roma qivde luludja-venco. Ando podijum de Cibula phenela kaj akava dizajn isile phikodejipa kotar o anglo-marebasko Kongresi kova ikerdilo ano Bukureshti. Avela gji ki diskusija. Kotar o holi e salako avela gjuvlano avazo. Mangela te qivel ando flago loli jag.Kova ka ovel jek nevo poshmiba. Lengiri kampana palo dizutne hakaja. Pengjargjum o muj akala gjuvlako odoja I Louise Brown a kuzalo late lako terno rom Solly. On beshena ani lokacija akhardi Star Laneu kova Lokalno Konzili dengja zor te pandele. Javera delegatja mangena te shunen e Rishi, attaché kotar e Indijaki Uqi Komisija. Isilen ki godi te keren simbolikako phandipa e Indija. Nacinalikuno minoriteti mangelapes te ovel protektirimo kotar piri dajaki phuv. Akaja argumentacija avela kotar o Berberski kote ov akaleja konfirmirinela piro than Kongreseske presedateleske. Na sine leske lokeste te phiravel o beshipa-mitingo. Ov akana vakeri neve konfidencija-pakjaviba sar presedateli Tito thaj premijerka Gandhi solduj kotar o biulavde phuvja. Ka kerel ano laqipe e Romengoro. Rishi irinela ki Rusijaki qhib, dujto ghib e delegatenge kola avena kotar e Istoqna Evropa. Kergja intepretacija e Jawaharlal Nehru thaj e Hrusqoveske. Ano lesko profesionalno elementi lesko avazo isine kovlo thaj autorativno. Rishi del propozicija Kongreseske kaj o flago te laqarelpes Ashok Chakraja sar soj, verzija e qakraki ko Indijako flago. “ “Akava I drumo kaj shaj palem te pandajamen e Indija” ov vakergja a o akja isine nakhar o podijumi. “ e rota mothavi o qaqipe thaj phiribe, phiribe anglal. Thema thaj politikanja ka len khan so mangena te phenen” Dikhisalilo kaj akaja prepozicija agjikerdili shukar kotar saren, Vasta azdisalile, a na rodindilo odova. Dikhindoj nashaldipe Dr. Cibula kergja intervencija. Ov I pashe Berberskeske ko podijum. Cibula insistirinela kaj e rota te ovel loli. Lelalpe khan soske akava mangla. Vasta palem vazdime. Akava alosaripe isi pouqo kotar javera alosaripa. Manush isi ki godi kaj diso uqe kerelape. Uanimno avelape gji ko nevipe. Ano akala minutja ani zoralipe isi metafizikako rashtripe. Isijam ano than e bi-dkhipasko. Standardi vazdisalilo. Horeste pakjav qivelape ano akava flago. Ka urjarel ani avangarda. Talo leste Roamni nacija ka kedelpe.
Lokaluine roma isine mukle ki rig. Aqile bi-mudre thaj bi-qalarde. Soj olenge nacija? Nikoj na alo lenge ano kampi. Dikhindoj so ovela, Abdi Faik lela lafi thaj vakergja odolenge kaj isine ko fundo e salako: “Isi li tumendar dajek kovaqi?” puqla, kote akale puqiba kegja skaning lengere mujengoro. Shunindoj e translacija o purano bershencar Abe Cooper isinele te pehenel diso: “ Na gjanaja pobugter odova zanati. Mo puro dat kerela isine bakeraja. Kotar odova nakla jek lungi vrama.”
“Shukare , lungargja o Faik. “ Me akana pobuter na sijem kovaqi mo dat isine. Disciplinaro isine. Teri qordaja isne ko odova amuni. Sikjavgjamen te mangeja diso, mangelapes te maretut odoleske.”
Qivgja akava lafi sar jek parabola. Vezija akale lafenge ka arake ano Nevo Testamenti. Faik isine Marksisti muslimaneske avipa. Lesko mesazhi alo kotar leske korkorutne eksperiijencatar. Phengja pandar manush kova astarela maqen mangelapes soldive te nashalel ko fundo te del maro na-but gjenenge . Palpalem akala ka oven bokale. “ Na mere prala, odova so mangelapes te siklova thaj te siklova odova kolektivno, isi kaj e maqe te astara korkori amenge.”
Isi, ov phengja, jek baro phani , okeani, kova alo kontra e Romane nacijake kote on mangelape te astaren thaj te sigurinen pere univerzilakune hakaja.
Panda tena gjal peske, Faik rodingjama. Isinele te hramonel o reportja thaj mangla mandar azhutiripe. Lelam amencar kafa, thaj araklam mukli skolako soba. Manusha ano holja-hodnikja phirena isine thaj jek jekeja jeftisarena qeripa bahtalo drom jek jekeske. Ko Cannock House than, buvlilo o dudi e sabahesko. Isine andekhata –pajekvarate o Faik mere gjandipa e Serbikune-Kroatisko ghibjaja , kote odote mothavgjum leske palo mere poanglutne vizite ki Jugoslavija. Jek drom dengjum zor auto-stopeja te nakhavav e Makedonija. Diklum jek prandipaski ceremonija ki Skopla. Faik mothavgja sar bajrilo nevo Romano beshibasko than ani Skopja.
Ko fundo akhargjama te avav thaj te aqovav leja ano Shuto Orizari. Akava akharipe vazdingja mo mangipa irinibaske palem ki Jugoslavija. Shaj permanentno.
Dengjma vast jek jekeste panda tena gjal peske. Isinum loshalo. Javer masek isine Romano festivali ko Les Saintes Maries de la Mer. Gjava isine odote gji isinum qavoro, a odotar lelum drumo Jugoslavijake.